شب یلدا در دوبیتی های فایز دشتی
شفق روشن ز عکس رویت ای دوست
شب یلدا اسیر مویت ای دوست
چه می شد گر دمی فایز نشیند
ببوید زلف عنبر بویت ای دوست
سر زلف سیاهت شام یلداست
طلوع صبح در جیب تو پیداست
شب و روز تو فایز همچنین است
خوشم کاین هر دو نعمت قسمت ماست
یلدا مبارک
صنعت جناس در دوبیتی های فایز
فایز در ادبیات فارسی و صنایع عروضی وبدیعی مطالعه وتسلطی دقیق داشته و در بسیاری از دوبیتی های او صنعت جناس به گونه ای جالب دیده می شود مانند دوبیتی های زیر که درآنها طبع خود را آزموده است.
بی آن که تعقید وتکلفی به کاربرد در نهایت روانی وسادگی اما نه سادگی نثرگونه :
کنم مدح خم ابروت یا روت
نهم نام لبت یاقوت یا قوت
یقینم هست فایز زنده گردد
رسد برتختۀ تابوت تا بوت
دل من حالت پروانه دارد
به آتش سوختن پروا ندارد
دل فایز چو مرغ پرشکسته
به هرجا کو فتد پروا ندارد
یا:
توآتش رخ دلم پروانه کردی
زخون ناحقم پروا نکردی
تودیدی دام زلف یار فایز
چرا ای مرغ دل پروا نکردی؟
یا:
جوانی هست چون گنج خداد
خوشا آن کس که این گنجش خداداد
برو فایز که این گنج ازتو بگذشت
مزن دیگر تو از دست خدا داد
یا:
اگر صد تیر ناز از دلبر آید
مکن باور که آه از دل برآید
پس از صد سال بعد ازمرگ فایز
هنوز آواز دلبر دلبر آید
یا:
بگو با دلبر ترسایی آمشب
چه می شد گر که بی ترس آیی امشب
لبان خشک فایز را ز زحمت
برآن لعل لب تر سایی امشب
برگرفته از کتاب ترانه های فایز دشتی / عبدالمجید زنگویی
فایز دشتی
باز هم فایز کسی که یک ملت به او افتخار می کند نه فقط ما دشتی ها کسی که افتخار هر ایرانی است کسی که شروه سرایان او را تا سر حد جنون دوست دارند.چگونه است که یک انسان به این مراتب میرسد و در دل میلیونها انسان جا باز میکند و مورد توجهه قرار میگرد.من در اینجا به یک نکته اخلاقی بسیار درخور توجه در مورد ایشان اشاره میکنم تا با شخصیت استثنایی ایشان بیشتر اشنا شوید.
فایز با تظاهر و ریا وتن پروری به شدت مخالف بوده و ریاکاران و تن پروران را سر زنش میکرده است. گروهی از طلبه بردخون که در زمان فایز دار العلم کوچکی بوده فقط به درس خواندن و تن پروری و خورد خواب می پرداخته اند و بدین بهانه از کار و کوشش سر باز می زده اند این تنبلی و تن پروری و بی توجهی آنان به کار و کوشش نفرت و خشم فایز را که به زبان صرف و نحو عربی هم تسلط داشت نسبت به آنان بر انگیخته و سبب میشود که این شعر را بسراید:
ایها الطلاب ناموا فی بیوت
و اسکنوا فی دار العنکبوت
فاذکروا اشعار باقر دائما
لاتقولوا کان زید قائما
مدرسه باید که تن لاغر کند
جسم را فرسوده رخ اصفر کند
مدرسه کی زیبد این نابخردان
جای اینان است اصطبل خران
رباعی از فایز دشتی که در وصف حضرت علی (ع) گفته اند:
ای شاه نجف هر دو جهان شاهی تو
ره گمشدگان به سوی حق راهی تو
فایز نشناسدت ولیکن داند
الله نه ای ولی الهی تو
شعری در قالب غزل در مدح امام حسین:
ببر ای ساربان در قتلگاهم بده مژده حسین کم سپاهم
بگو عباس بر پا کن علم را بر آور آرزوهای دلم را
مگر ای ساربان این جا چه جایست که آن خوشبوتر از جنت سرایست
نسیمش در مشامم خوشتر اید که اینجا بوی زلف اکبر آید
الا ای سار بان مشکن دلم را فرود آور در اینجا محملم را
فرود آور در اینجا محمل من که اینجا خوش فرود آمد دل من
خس خاری که در این سرزمین است نشیمنگاه سرو و یاسمین است
همین خاک است منزلگاه جانان نهم سر بر سر خاکش دهم جان
عجب این خاک خاک مشک بیز است که هم شادی فزا هم غصه خیز است
عجب این خاک خاک با صفائیست یقین آرامگاه دلربائیست
عجب این خاک بویش عنبرین است یقین با خون مهرویان عجین است
برهنه پا بر هر ناسزاوار برهنه بر مغیلان پای بر سر
سر از این خاک هرگز بر ندارم مگر از تن رود جان فگارم
برای این زمین بود ای عزیزان گزاریدم که تا این جا دهم جان
شعری ناتمام در مورد حضرت عباس (ع)
کوفیان گفتند عباس آمد بهر ستیز ما نداریم دست جنگ او مگر پای گریز
ای پیاده بر زمین افکن تو این تیر و کمان وای سوار عباس آمد جوشن و مغفر بریز
این غضنفر فر هژ بر افکن که شبل حیدر است ز او بیندیشید کامد شیر با شمشیر تیز
نگاه و دیدگاه فایز دشتی نسبت به زن
هر کس به دیدی و زاویه ای به یک شعر یا مقاله می نگرد و دیدگاه خود را دارد و هر چه دیدگاه بیشتر شعر و مقاله عمق بیشتری خواهد یافت به طور مثال:قران خود از این شیوه استفاده می کند و این است که قران را کتابی فوق العاده و غیر بشری می کند و هر کس این شیوه را بپیماید بی شک شعر و مقاله اش ارزش دو چندان می یابد و شعری که در این روزگار بسیار مورد استفاده خواهد بود بو راهیست برای زیبا زیستن ابرای اینکه زن را یک انسان دید و نور و ایتی از خدا. که در این مورد فایز چه زیبا و عمیق می سراید.
قدت طوبی لبت کوثر رخت حور
از این حسن خدایی چشم بد دور
بت فایز زخوبی بی نیاز است
بود سرتا قدم نور الی نور
در مصرع اول که می بینید زن را موجودی ذکر می کند که انسان را یاد بهشت می انداز طوبی درختیست در بهشت کوثر رودیست در بهشت و حور زنان زیبای بهشتی به راستی زن انسان را به خدا می رساند با ان زیبایی ظاهر که نشانی و ایتی از خداست که با چه زرافتی چنین موجودی را افریده که یاد اورنده و ذکری از خداست.همه چیز زن ما را یاد خدا می اندازد ایا قدرت خدا را در چهره و زیبایی او نمی بینید.
و در مصرع دوم چه زیبا می سراید چه نکته ای ظریفی را به یاد خواننده می اندازد و می گوید کسی که توانایی دیدن این حسن خدایی را ندارد و زن را به معنای دیگری می بیند نه انچه که هست خدایا این چشمان را از او دور کن.باور کنید در این دور زمان خیلی از ما زن را به عنوان زن نمی بینیم.ولی فایز دشتی چه زیبا ذکر می کند و از ما می خواهد که زن را به عنوان ایتی از خدا باید دید.
و در مصرع سوم بت فایز زخوبی بی نیاز اینجا از چه کسی سخن به زبان می اورد کسی که از خوبی بینیاز است یعنی هر زنی نمی تواند اینگونه باشد و به این درجه برسد زنی است که خوبیها هم در وصف او عاجز مانده اند.
و در مصرع اخر اوج شعر است می گوید زنی که قدر خود را دانسته نوریست برای رسیدن به خدا راهیست و کسی است که تو را به عرش می برد و تو را راهنمایی می کند و نوریست در تاریکی و ظلمات.
به راستی ما اینگونه که فایز به زن می نگرد می نگریم؟
نوای دشتی (شور شروه)
شاید به جرات بتوان گفت عشق و سوز و گداز و دلدادگی خاص سرزمین ایران و در این میان استان های جنوبی کشور و در استان بوشهر ، منطقه دشتی ، نسبت به سایر مناطق دارای ویژگی خاصی است . از دیر باز و از زمان های خیلی دور ، انسان و روح آسمانی انسان با شعر و عرفان آشنا بوده است . نمی دانم از کی ، شاید از همان اولین لحظه حیات ، از همان زمان که «گل آدم سرشتند و به پیمانه زدند » و از آن لحظه که «نخستین باده کاندر جام کردند» این آدم خاکی گاه و بی گاه در قالب کلمات و چهارچوب جملات آتشناک با معشوق ، عشق می ورزیده و راز دل می گفته است و آنگاه که کلامی در میان نبوده و پای سخن از رفتن باز می ایستاده است با گل واژه های اشک و شعر «آه» و نسیم عطرآگین سحرگاهی بر بال های نیاز و تمنای نشسته و بسوی ابدیت پرواز می کرده و به سراغ خدای رفته است و با معشوق حقیقی و سرچشمه جلال و کمال به راز و نیاز و شکوه و شکایت می پرداخته است و آن زمان که اصلحه دعا را بدست می آورده و از هر کرانه تیر دعا را رها میکرده به امید آنکه سر انجام از آن میانه یکی کارگر شود و به هدف بنشیند . منطقه دشتی این زادگاه فایز ها ، مفتون ها ، محمد خان دشتی ها و غیره از دیرباز جایگاه شوریدگیها و شوریده حالان بوده است و شروه ، این صدای دل و توام با آه و ناله آتشین است که دل هر شنونده را در هاله ای از غم و اندوه فرو میبرد و سوالی در برابر شنونده طرح می نماید که آیا ، این دل است که بر پای انسان بند می زند یا صاحبدل است که دل را خود آگاه به زنجیر می کشاند ؟ و این پرسش خاص مردم دشتی است ، مردمی که از دیرباز دوای درد و اندوه خود را در شروه و در ترانه های ساده و دل نشین فایز دشتی یافته اند . شروه ، این آهنگ پر سوز و گداز که غم ها و بار اندوه مردم این سامان را می زداید ، به عنوان یک موسیقی دردمند در نواحی جنوب مقبولیت عام یافته و بصورت یک موسیقی توده ای مطرح است . شروه حکایت نفس و روایت تبعید گونه نفسانیت است . شروه ، دعوت به مهربانی و یگانگی و یکی شده است و شروه عامل حیات بخشیده و زنده کردن عناصر
مهجور در وجود آدمی است .
نه هر ویرانه دل ماوای عشق است
نه هر سینه که بینی جای عشق است
دلی همچون دل فایــــــــــــــــــز بباید
که او اندر خور سودای عشق است
اما این شور و دلداگی ها از سویی و فاصله های طبقاتی از سوی دیگر انسان های فقیر را برای دست یابی به هدف های خود از شهر و دیارشان به سوی غربت ملزوم می ساخته است . هر چند غربت نیز پذیرای آنها نبوده است ، اما به ناچار مسکنی بوده که می توانسته التیام بخش موقت دردهای جانفرسای آنها باشد .
عکس کنار فایز - واقع در حوالی روستای گزدراز شهرستان دشتی
کناری که در حدود یکصد سال پیش به دست فایز دشتی در باغ بگم روستای گزدراز (واقع در شهرستان دشتی) کاشته شده و هنوز هم
به «کنار فایز» معروف است بطوری که می گویند و از عکس نیز پیداست این کنار بارها قطع و بریده شده و باز هم سبز شده و رشد کرده است .
اثر خانه فایز فایز نیز (که از خشت ساخته شده بود) در پشت کنار سفیدی می زند که بر اثر گذشت زمان با خاک یکسان شده و بصورت تلی در آمده است . در اینجاست که فایز گفته است :
در باغ بگم منزل و مأوای من است بوذر نیم و ربذه چرا جای من است
کتاب ترانه های فایز
داستان فایز و پری (3)
گویند فایز دشتی در جوانی به پریزادی زیباروی دل میبندد و در پنهانی با او رابطه عاشقانه برقرار می کند . فایز عهد می بندد که این سر و رابطه نهانی را فاش نسازد و با کسی در میان نگذارد .از قضا روزی مشاجره ای در میگیرد بین فایز و زنش که کم و بیش از ماجرا با خبر می شود ، وصف معشوقه پریزاد خود را میکند :
تو خوبی او ز خوبی بی نیاز اسست
تو سروی آن پری رخ سروناز است
مرنج از راستی دلدار فایز !
تو بازی آن نکو رخ شاهباز است
پریزاد که از این رویداد آگاه میشود ، از فایز روگردان شده و هر چند فایز التماس و لابه میکند معشوقه به نزدش برنمی گردد ، اگر چه دوری و ترک فایز برایش مشکل و طاقت فرسا بوده است .
به هنگام و داع آن لاله رخسار
به مژگان ریخت بر گل ژاله بسیار
به گریه گفت "فایز عهدت این بود
شکستی عهد و پیمانت به یکبار ؟"
و فایز در فراقش میگوید :
اگر دورم من از تو ای پریزاد
فراموشم مکن زنهار، زنهار!
همان عهدی که با تو بست فایز
وفادارم اگر هستی وفادار
*****************
بتا ختم رسل پیغمبری شد
به من روشن صفات دلبری شد
دو مثقال دلی که داشت فایز
به تاراج سر زلف پری شد
گروهی دیگر بر آنند که روزی فایز جوان در بیشه زاری ناگهان با پریزادی روبرو می شود و سخت بر او دل میبندد و دنبالش می کند . پریزاد با فاصله ای کم پیشاپیش فایز راه می رود ٬ فایز هر چه شتاب می کند و به سرعت راه میرود نمی تواند به پری دست یابد و پری نیز با فاصله بسیار کمی سرعت و فاصله خود را زیادتر می کند تا از دید فایز دلباخته ناپدید می شود . ولی همین دیدار کم کافی بود که فایز را برای همیشه شیداو عاشق کند .
برگرفته از کتاب ترانه های فایز
داستان فایز و پری (٢)
روایتی دیگر چنین می گوید که فایز دشتی در ایام جوانی بر اثر اختلاف با روئسای روستای کردوان دشتی از آنجا تبعید می شود و به نا چار راه "شُنبه " (یکی از روستاهای شهرستان دشتی) را در پیش میگیرد که عمه اش در آنجا ساکن بوده . از قضا پس از چند مدت توقف در روستای شنبه به مرض حصبه دچار میشود . عمه اش برای اینکه دیگران از این بیماری مصون و در امان باشند ٬ فایز را به قلعه ای ویران و متروک دور از شنبه میفرستد و کنیزی را واسطه قرار می دهد که هر روز و شب غذا و آب و سایر مایحتاج را برای فایز ببرد . چند شبانه روز اینکار تکرار می شود . شبی از شب ها که فایز چشم به راه کنیز می نشیند ٬ سه زن را میبیند که بسویش می آیند . سه زن زیبا ٬ سه حور ٬ سه پری پیکر ٬ سه زن که با دیگر زنان تفاوت فاحش دارند ٬ اما فایز هرگز آنها را ندیده است و نمی شناسد . زنان در نزد فایز می نشینند اما ساکت و خاموش ٬ و فایز هم که مات و مبهوت مانده قدرت تکلم ندارد . از چشمان فایز وحشت می بارد . اما این وحشت ادامه نمی یابد ٬ هنگامی که می بیند یکی از زنان دستمالی را باز می کند که در آن سه سیب و سه انار و سه به گذاشته و در پیش فایز می نهند ٬ بی هیچ گفتگویی و هر سه ناگاه ناپدید می شوند و فایز را در بهتی باور نکردنی و عمیق باقی میگذارند . دیگر شب که فرا می رسد به گونه معمول فایز در انتظار کنیز و رسیدن شام بسر می رود که ناگاه دونفر از زنان شب پیشین با دستمالی در دست هویدا می شوند . باز هم سکو ت است و خموشی که حاکم بر پیرامون فایز است . هنوز کنیز نیامده و فرصتی که آنان دو سیب ٬ دو انار و دو به را به فایز بدهند . نگاه فایز توام با بهت است و تعجب و یاری سخن گفتن را ندارد . ٬ چرا که چنین پریرویانی را تا کنون ندیده ٬ تنها در افسانه ها خوانده است و در قصه ها شنیده ٬ نگاه او نگاهی است که نور عشق و دلدادگی از آن ساطع است . سوم شب فرا میرسد ٬ شب سرنوشت ٬ شب شور و التهاب ٬ شب اضطراب و اخذ تصمیم ٬ فایز دیگر به کنیز و شام نمی اندیشد . هر چه در سر دارد فکر دلداده است و قصه دلدادگی وشیدایی . و انتظار به پایان میرسد زمانی که می بیند باز هم همان دو زن ٬ همان دو پریرو ٬ پریرویان شب پیشین ٬ با دستمالی در دسش ظاهر میگردند . اما فایز هم از برکت معجزه عشق و شیدایی نیرویی یافته و تاب گفتاری . فایز دیگر آن فایز بیمار و مبهوتی نیست که توان و یاری گپ زدن را نداشته باشد . می خواهد از این بازی آگاه شود . می خواهد عشق خود را بنمایاند . اما چگونه ؟ برای یک روستایی ساده دل و محبوب کارساده ای نیست با پریرویی و پریزادی به گفتگو نشستن ٬ آن هم از عشق سخن به میان آوردن . ولی چاره چیست ؟ باید در کار عشق دریادل بود و دل به دریا زد . باید از جان مایه گذاشت و بی ترس و وحشتی پیش رفت .٬ خنجر ٬ تیر ٬ وحشت ٬ آب و آتش چیزهایی نیستند که جلوی عشق را سد کنند و مانع پیشرفت آن شوند . فایز تحمل خود را از دست می دهد و قضیه را جویا می شود و علت این عیادت ٬ سبب این رسیدگی و محبت را ٬ راز این دوستی را می خواهد بداند . اما فایز به احساسی تازه دست می یابد ٬ احساسی که قوت قلب برایش به ارمغان می آورد . از نگاه پری کوچکتر ٬ از چشمان آن دختر زیبارو ٬ آن پریزاد احساس میکند که عشقی دوسره و دوجانبه در حال تکوین است . عشقی که پایانش نامعلوم است .
فایز دشتی و ترانه سرایی در جنوب
در جنوب ترانه با نام «فایز دشتی» همراه و مترادف است و حتی گاهی ٬ شروه را هم «فایز خوانی» یا «دشتی خوانی» می نامند . و هنگامی که از ترانه و ترانه سرایی در جنوب سخن میرود ٬ بلادرنگ نام فایز به ذهن متبادر می شود . کسی که پس از باباطاهر عریان ٬ زیباترین ٬ پر احساس ترین ٬ ماندنی ترین و شاعرانه ترین ترانه ها را سروده و به یادگار به صفحه و سینه تاریخ سپرده است . ترانه هایی با بار عاطفی و احساسی قوی ٬ تشبهات زیبا ٬ که همه بیانگر درد و اندوه ٬ غربت زدگی ٬ ناکامی و سرخوردگی شاعر و انسان زمانه او است ٬ و البته عشق ٬ سنگین ترین بار ٬ در این میان بر دوش شاعر است .
از آن پس ٬ ترانه سرایان جنوب ٬ بیشتر راه و روش فایز دشتی را در پیش گرفته و ادامه داده اند . تا جایی که به مرور و باز هم به علت عدم ثبت و ضبط صحیح و دقیق و به موقع و منتقل شدن آنها از سینه به سینه ای ٬ از روستا به روستایی و شهری به شهری ٬ آن چنان به هم آمیخته شده که بسیاری از آنها را که از فایز هم نیست به نام فایز خوانده می شود . و آن اختلاط و درهم ریختگی وقتی بیشتر می شود که میبینیم تخلص بسیاری از شاعران جنوب به هم شبیه و با یک وزن ٬ صدا و آهنگ و بخشی هستند . مانند « مفتون ٬ نادم ٬ باکی ٬ شیدا ٬ واثق ٬ ناصح ٬ یغما ... »
از این که بگذریم ٬ فایز دشتی بی تردید پیشرو و آموزگار تمام ترانه سرایان جنوب است .
برگرفته از کتاب هزار و دویست ترانه محلی از بوشهر - عبدالمجید زنگویی
چند و چونی با فایز
«پرى دیدى پریشان شد» خیالت؟
پرى رفت!
پرى با تو بدى کرد؟
بیابان گرد مجنونم
پریشان مرد صاحب درد!
عمو! هم روستا! فایز!
غم سنگین،
غم تلخت،
همین بوده؟
چه شیرین بود
- اگر این بود
پرى،
بود آخر،
فایز دشتی و شاهنامه حکیم فردوسى
از اغلب دو بیتىهاى فایز چنان بر مىآید که او شاهنامه فردوسى را عمیقا مطالعه کرده و گاه تحت تأثیر اشعار شاهنامه قرار گرفته است، اما در این تأثیر پذیرى هیچ گونه اثرى از تقلید خشک و کور کورانه که در زمان فایز و در عصر بازگشت دوره ادبى ور کود شعرى مىبینم مشاهده نمىشود. فایز درد زمان را درک مىکند که خود درد مىکشد و ریشه آن را مىبیند و ترانه هایش که «بازتاب فرهنگ زمان و دیار اوست» گاهى نرم و روان و همطراز شیرینترین غزلیات و زمانى رنگ شعرى حماسى به خود مىگیرد در اوج صلابت و سنگینى:
دل من همچو رستم در عتابست
چو توران ملک سلم از وى خرابست
رقیب گرسیوز و فایز سیاوش
فرنگیس عشق و دل افراسیابست
یا:
بتا زلف تو سر از سرکشان برد
به میدان گوى حسن از مهوشان برد
بت فایز چو رستم پور دستان
که در میدان «کشانى» ره کشان برد
و این دوبیتى ها که از گرفتارى بیژن در چاه ا فراسیاب و فداکارى منیژه و نجات او به دست رستم الهام گرفته است:
بتا بیژن صفت در چه گرفتار
منژه وار اگر هستى وفادار
کمند زلف بگشا چون تهمتن
توفایز را زچاه غم برون آر
خم ابروست یا شمشیر بهمن
مژه با نیزه یا تیر تهمتن
بت فایز منژه سان به یکبار
به چاهم در فکن مانند بیژن
واین دو بیتى که اشاره به فتح هفتخوان رستم مىکند و ره یافتن در کوى دلبر را به هفتخوان تشبیه کرده است:
به دل گفتم مرو در کوى دلبر
ره خود گیر از این سوداتو بگذر
دل فایز مگر تو پور زالى
که داراى تاب جنگ هفت لشکر؟
برگرفته از کتاب ترانه های فایز دشتی / عبدالمجید زنگویی
فایز دشتی و احادیث و روایات
محافل و مکتب خانه هایى که فایز در آنهادرس خوانده و محیط تربیتى او به خصوص معاشرتش با علماى مذهبى و شعراى محلى ایجاب مىنموده است که به ناچار بااحادیث و روایات آشنایى پیدا کند. بى شک خواندن قرآن و کتب مذهبى و ادبى و بحث و جدالى که در آن روزگار در آن دیار بیشتر جنبه مذهبى و ادبى داشته در فایز اثر گذاشته و او را با روایات و قصص قرآن و داستانهاى مختلف آشنا کرده است. گاهى عشق سرکش زلیخا به یوسف الهام بخشش مىشود براى سرودن این دوبیتى:
سحر گاهان زغم با باد شبگیر
کم یعقوب سان این قصه تقریر
به مصر تن زلیخاى خیانت
گرفته یوسف دل کرده زنجیر
و زمانى به یاد آتش طور مىافتد و ظهور موسى و چنین مىسراید:
زحسن رویت اى نادیده مهجور
شدم پیر و حزین وزار و رنجور
بت فایز تجلى کن به یکبار
همان نورى که بد در وادى طور
یا:
به زیر گوش برق گوشواره
زده بر خرمن عمرم شراره
بیافایز که از نو آتش طور
تجلى کرده بر موسى دوباره
گاهى اذان بلال خوش آواز مسحورش مىکند و زمانى غرق عظمت و شکوه آیات قرآن مىشود:
نه هر سرچشمهاى آب زلالست
نه هر لاله رخى صاحب کمالست
نه هر برگشته بختى هست فایز
نه هرگلدسته خوان مثل بلالست
یا :
بدى زلف سیاهت لیلة القدر
شب وصلت ز الف شهر بهتر
هر آن کس یار فایز دید، گفتا:
«سلام هر حتى مطلع الفجر»
و زمانى که به یاد آتش نمرود گلستان خلیل مىافتد چه خوب و زیبا مىسراید:
صنم عشق تو همچون نار نمرود
مرادر منجنیق عشق فرسود
خلیل آسا رودفایز در آتش
تو«قل یا نار کونى برد» کن زود
و باز هم متأثر مىشود از آیات قرآن در این دوبیتى:
دو گیسوى تو جانا لیلة القدر
بیاض گردن تو مطلع الفجر
ملایک تهنیت گویند فایز!
«شب وصلت زالف شهر بهتر»
برگرفته از کتاب ترانه های فایز دشتی / عبد المجید زنگویی
فایز دشتی و بابا طاهر عریان
فایز دشتی و بابا طاهر عریان روستایى صادق و سوته دل و شیدا، یکى از جنوب داغ سوزان و دیگرى از غرب سرمازده ایران، یکى از دشتهاى پهناور و خشک و بى آب دشتى و دیگرى از همدان پوشیده از برف، دو نیکو خصال، دو وارسته، دوانسان خوب باغم و اندوهى فراوان و گرفتار آمده در اختناق فکرى شدید، دوترانه سرا هستند که با زبانى ساده و ترانههاى پرسوز و گداز خود هر خواننده را مسحور خویش مىسازند. اگر چه هر کدام در زمینهاى نه چندان دور از هم که یکى در دنیایى سراپا عشق و شیدایى همراه با وارستگى عارفانه دیگرى در عالم عرفان و شور و جذبه و فراموشى از خود گام مىنهند ولى آن چه مسلم است عشق و شور و شیدایى و صفناپذیرى سخت دنیاى هر دو را احاطه کرده است جز به عشق پاک خود به هیچ چیز نمى اندیشند. مست از باده عشق و جذبه و غرق در دنیاى شورانگیز خویش و چه بسا که فایز در بعضى از دو بیتىهاى خود تحت تأثیر بابا طاهر قرار گرفته، ولى با وجود این، چ=نان از خود استادى نشان مىدهد که خواننده تصور نمىکند که بابا طاهر برفایز اثر گذاشته باشد و گهگاه دو بیتىها صرف نظر از لهجه چنان به هم شبیه است که اگر تخلص نداشته باشد به سختى مىتوان آنها را از هم تشخیص داد. مانند دو بیتى زیر از فایز که اگر تخلص نداشت، چه مشکل بود جداییش از دو بیتىهاى باباطاهر براى خواننده:
چشم اندازهاى عرفانى و اجتماعى در ترانه هاى فایز دشتی
عرفان و تصوف عمیق ترین و استوارترین پایه ادبیات راستین و جاودانى کلاسیک مارا تشکیل مىدهد و بدون اغراق اگر عرفان رااز ادبیات کلاسیک خود جدا سازیم، جزتنى چند از قبیل فردوسى، خیام، نظامى، ناصر خسرو، عبید زاکانى و تعداد انگشت شمار دیگر باقى و جاودانه نمىماند. عرفان بر اکثر شعراى بزرگ ما اثرى ژرف گذاشته که غیر قابل انکار است. در ترانههاى فایز نیز که سرتاسر داستان شور و شیدایى است و حکایت سودازدگى، گهگاهى با چشم اندازها رگههاى ناب عرفانى رو برو مىگردیم که تا اعماق روح بشرى اثر مىگذارد، که بى شباهت به کلام بزرگان دنیاى عرفان نیست ؛ اما نه آن عرفانى است که از ماوراء الطبیعه سرچشمه گرفته باشد، بلکه از ظلم و جور طبیعت است که بر این مرز و بوم مىگذرد. وقتى که میسراید:
به سیر باغ رفتم باختم من
نظر بر نوگلى انداختم من
الهى دیده فایز شود کور
که دلبر آمد و نشناختم من
که غزل معروف حافظ را به یاد خواننده میآرد.
سالها دل طلب جام جم از ما مىکرد
آنچه خود داشت زبیگانه تمنا مىکرد
گوهرى کز صدف کون و مکان بیرون بود
طلب از گمشدگان لب دریا مىک رد
.......
و زمانى که به بى وفایى جهان متوجه مىشود و به دوستان نیمه راه و به رنج و زحمت دنیاى فانى، صدا سر مىدهد:
بیا جانا که دنیا را وفا نیست
جوى راهت در این محنت سرا نیست
دراین ره هر چه فایز دیده بگشود
زهمراهان اثر جزنقش پا نیست
گاهى با شوریدگى از نگونبختى خود سخن مىراند:
تو که ملاى قرآن خوانى اى دل
تو که درد دلم مىدانى اى دل!
به بخت مردمانى شیخ و ملا
به بخت فایزت نادانى اى دل!
و زمانى که سراسیمه به دنبال جان جانان مىگردد و جویاى آب حیات مىشود، چه خوب سرگردانى و حیرانى خود را و انسان را باز گو مىکند:
سراغ جان جانان از که پرسم؟
نشان ماه کنعان از که پرسم؟
چو اسکندر به ظلمت رفت فایز!
گذار آب حیوان از که پرسم؟
و یا:
چو آمد فکر یار اندر ضمیرم
بسوزد خرمن ماه ازنفیرم
نه فایز پیرعمر ماه و سالست
غم هجران جانان کرده پیرم
و باز هم از هجران فریادها دارد و چه سوزناک و اندوهگین:
خبر دارى به من هجران چهاکرد؟
دلم را ریش و جانم مبتلا کرد
زمردم عشق تو پوشیده فایز
ولى شوق تو رازش بر ملا کرد
فایز دلى آگاه دارد و دل آگاه و با خبر را چه نیاز است به پیغام و نوید:
دل آگه چه محتاج بریداست؟
چه حاجتمند پیغام نوید است؟
خبر از حال فایز یار دارد
چه لازم دیگرش گفت و شنید است؟
و گاهى شوریده وار مىسراید که شوریده شیدا یاشیداى شورید خیال یار را برایش بسنده است و دیگر هیچ و این خود باز تاب در حقیقت است:
سرم پر شور شیداى تو کافیست
دلم داغ تمناى تو کافیست
به سیر گلستان فایز چه حاجت؟
خیال سرو بالاى تو کافیست
عالى طبع است و بلند پرواز و پرمایه که هر چشم و زلفى فریفته و پریشانش نمىسازد:
نه هر چشمى ز جسمى مىبرد جان
نه هر زلفى دلى سازد پریشان
نه هر دلبر ز فایز مىبرد دل
رموز دلبرى سرى است پنهان
غیر از تصوف و عرفان گاهى نیز در ترانههاى فایز با مسائل اجتمایعو دردهاى زمان و تاریخ درد و حتى اندیشههاى روشنفکرانه روبرو مىشویم که خود حکایت از آگاهى فایز دارد. نسبت به پیرامون خویش نه در چهار دیوارى و حدود دشتى و دشتستان که مانند هر شاعر دیگر مرزها را پشت سر مىگذارد و جهان او تنها و دشتی نیست، دشتی سرزمینى است خشک و لب تشنه و فایز خوب مىداند که همه جا دشتى و دشتستان و تنگستان نیست و هر سرزمینى خشک و سوزان :
رخ تو آتش و زلف تو دود است
مرا زین سرد مهریها چه سود است؟
چو فایز در بیابان تشنه جان داد
چه حاصل در صفاهان زنده رود است؟
در رسیدن به مقصود چون رزمندگان میدان نبرد و دلباختگان راه عشق و شیدایى از خنجر و نیزه بیمى و هراسى به خود راه نمىدهد. از او سرمشق بگیریم که صادقانه و مردانه مىسراید:
نخستین بار باید ترک جان کرد
سپس آهنگ روى گلرخان کرد
نباید در طریق عشق فایز!
حذر از خنجر و تیر و سنان کرد
زمانى خود را تنها مىبیند با یک دنیا ناراحتى و عذاب و چه دردناک است تنهایى و در سکوت بسر بردن در شب عید و غریبانه در وطن خود گریستن بى یار و همدمى:
شب عید است و هر کس باعزیزش
کند بازى به زلف مشک بیزش
به جز فایز که دلدارى ندارد
نشیند با دل خونابه ریزش
بسیار حق دارد که گهگاه هم دچار سرگردانى روشنفکر گونهاى گردد، چراکه پایان کار برایش نامعلوم است و پیوسته مانند مردم زمان خود با دلهره و اضطراب دست به گریبان است. کشتى زندگیش سالم و موفق به ساحل خواهد رسید یانه؟ واین سؤالى است که بسیارى از روشنفکران واقعى جهان از خود کردهاند و مىکنند :
مرا تن زورق است و ناخدا دل
در این زورق بود فرمانروا دل
رسد فایز به ساحل یا شود غرق
ندانم مىبرد مارا کجا دل
متفکرین و اندیشه وران همیشه با اندوه رو برویند و از کجا معلوم که عاقبت مجنون وار سر به بیابان نگذارند :
در این دنیا بسى اندهناکم
که ازمردن نباشد هیچ باکم
یقین روز ازل تقدیر فایز
به آن غم عجین گردیده خاکم
یا:
غم دنیا خورم یاحسرت یار
و یا گریه کنم من با دل زار
همى ترسم شود دیوانه فایز
چو مجنون رو نهم بر دشت و کهسار
و گاهى هم از بخت بى تدبیر خویش مىنالد، همچون پلنگ تیر خورده و شیر در زنجیر بى باک و خشمناک:
به شب نالم شب شبگیرنالم
گهى از بخت بى تدبیر نالم
بنالم چون پلنگ تیر خورده
گهى چون شیر در زنجیر نالم
برگرفته از کتاب ترانه های فایز دشتی / عبد المجید زنگویی
اشعار غیر دو بیتى فایز دشتی
گر چه شهرت فایز به دو بیتىهاى اوست و وى را با ترانههایش مىشناسند و غزلیات و مثنوى هایش تأثیر و اهمیت ترانههایش را ندارد، با این حال چند مرثیه دل قالب غزل و مثنوى یافت شده که هر چند داراى چندان ارزش و اهمیت ادبى نمىباشند و لى چون تنها اثر فایز در زمینهاى غیر از ترانه است در این جا آورده مىشود :
شعرى در قالب غزل در مدح امام حسین (ع)
اى نام تو آرایش هر مسجد منبر
واى ذکر تو زینت ده هر محفل و محضر
بى نام تو مسجد چه بود، طرح مهندس
بى ذکر تو محفل چه بود، نقش مصور
آفاق پراز زمزمه نام تو باشد
نام تو شفا بخش همه عاجز مضطر
گر تیغ تو در کرب و بلا جلوه نمىکرد
تا حشر بدى خلق جهان یکسره کافر
آن جلوه که شمشیر على کرد به خندق
ضرب تو فزونتر بود از ضربت حیدر
زیرا که نبى بود و على بود و سپاهى
عمرو آمد و تنهابه على گشت برابر
شاه شهدا یک تنه با خلق جهانى
آن کرد که حیدر نکند در صف خیبر
فریاد از آن دم که گرفت او به کمر دست
دیدش که فتاده به زمین نعش برادر
بى خود شد و از اسب بیفتاد به زارى
زآنان که برفت طاقت و هوش از تن و از سر
اى ماه بنى هاشم واى صف شکن من
اى در همه احوال مرا مونس و یاور
فایز! به عزاى شه لب تشنه فغان کن
تا شافع جرم تو شود در صف محشر
مرثیهاى دیگر:
ببر اى ساربان در قتلگاهم
بده مژده حسین کم سپاهم.
بگو عباس! بر پاکن علم را
برآور آ رزوهاى دلم را
مگر اى ساربان این جا چه جایست ؟
که آن خوشبوتر از جنت سرایست
نسیمش در مشامم خوشتر آید
که این جا بوى زلف اکبر آید
الا اى ساربان مشکن دلم را
فرود آور در این جا محملم را
که این جا خوش فرود آمد دل من
خس و خارى که در این سرزمین است
نشیمنگاه سرو و یاسمین است
همین خاک است منزلگاه جانان
نهم سر بر سر خاکش دهم جان
عجب این خاک، خاک مشک بیز است
که هم شادى فزا هم غصه خیز است
عجب این خاک، خاک باصفائیست
یقین آرامگاه دلربائیست
عجب این خاک بویش عنبرین است
یقین باخون مهرویان عجین است
برهنه پابر هر ناسزاوار
برهنه، بر مغیلان پاى پرخار
سر از این خاک هرگز بر ندارم
مگر از تن رود جان فگارم
براى این زمین بود اى عزیزان
گذاریدم که تا این جا دهم جان
و شعرى ناتمام در مدح عباس بن على بن ابى طالب (ع)
کوفیان گفتند «عباس آمد از بهر ستیز
ما نداریم دست جنگ او مگر پاى گریز
اى پیاده بر زمین افکن تو این تیر و کمان
واى سوار عباس آمد جوشن ومغفر بریز
این غضنفر هژبر افکن که شبل حیدر است
ز او بیندیشید کامد شیر باشمشیر تیز»...
.......................
...........................
رباعى
اى شاه نجف هر دو جهان شاهى تو
ره گمشدگان به سوى حق راهى تو
فایز نشاسدت ولیکن داند
الله نهاى ولى اللهى تو
برگرفته از کتاب ترانه های فایز دشتی / عبد المجید زنگویی
فایز کیست وخاستگاه اصلی او کجاست؟
زایر محمد علی دشتی ،متخلص به فایز دشتی در سال ١٢٥٠ه.ق برابر با ١٢٠٩ خوشیدی در روستای کردوان دشتی متولد شد و پس از ٨٠ سال عمر درسال١٣٣٠قمری مطابق با١٢٨٩خورشیدی در روستای گزدراز دشتی وفات یافت که هم اکنون نیز این دو روستا از توابع دشتی میباشند. نوه های فایز در حال حاضر در کاکی دشتی ساکنند او در طول عمر ٨٠ساله ی خود به جز دشتی در هیچ جا مقیم نشده و فقط یکبار به کربلا مشرف شده و برسم سنت قدیم در وادی السلام نجف به خاک سپرده شد .( جهت اطلاع اهل ادب وتاریخ باید عرض کنم ۱ منطقه تاریخی وسرسبزووسیع دشتستان در شمال شرقی استان بوشهر قرار دارد ودارای سابقه تاریخی وعلمی ومبارزتی ارزشمندی است ..۲..در جنوب دشتستان منطقه تاریخی ومبارزاتی با مردمی سلحشورودلاور بنام تنگستان قرار داردبا سابقه ای درخشان در مبارزات مردم جنوب.۳ ودر جنوب تنگستان منطقه علمی وادبی دشتی قرار واقع شده که در تاریخ ادبیات استان بوشهر از ارزش واعتبار ویژه ای بر خور دار است... با ده ها شاعر نویسنده وعالم برجسته ونباید منطقه علمی دشتی را از نظر تاریخی وعلمی ادبی با دشتستان یکی دانست ..که هر کدام مناطقی خاص ومجزا با ویژگی های متفا وتند.وهر یک دارای ساختار جغرافیایی..تاریخی وعلمی ادبی مخصوص به خود می باشند..وفایز از همین منطقه عالم خیز وادب پرور دشتی است اوبه تعبیری پس از بابا طاهر بزرگترین دوبیتی سرای ایران است.زیباترین و شورانگیز تزین دوبیتی های عاشقانه و لطیف متعلق به فایز دشتی است...)
٢- شخصیت هایی که در باره ی فایز تألیفاتی نموده اند و مستند درباره ی زندگی و شعر او سخن گفته اند .
٢-١: دکتر سید جعفر حمیدی در کتاب فرهنگنامه بوشهر
٢-٢: عبدالمجید زنگویی در کتاب ترانه های فایز که جامع ترین کتاب در مورد زندگی و شعر فایز است و در همه ی کتابفروشیهای کشور تحت عنوان «ترانه های فایز» به کوشش عبدالمجید زنگویی یافت میشود.
٢-٣: علی باباچاهی در کتاب شروه سرایی در جنوب ایران
٢-٤: دکتر سید احمد کازرونی در کتاب بوشهر شهر آفتاب و دریا
٢-٥: مصطفی فخرائی در کتاب فایز دشتی
٢-٦: دکتر مشایخ و قاسم یاحسینی در کتاب فایز دوبیتی سرای جنوب
٢-٧: منوچهر آتشی در چند شعر به یاد فایز
که اتفاقا ً این اندیشمندان بیطرف بوده
و هیچ کدام اهل دشتی نیستند و با اینکه
فایز متعلق به همه ی استان بوشهر است
همگی آنها متفق القولند که فایز تولد و وفاتش
در دشتی بوده ، در دشتی زندگی کرده و حقیقتا ً
فایز دشتی است. در ضمنی که به فرهنگ و
ادب همه ی مناطق استان بوشهر احترام میگذاریم.
٣- تاریخ ادبیات ایران وفایز دشتی
بنظر بنده تاریخ ادبیات ایران نسبت به فایز دشتی از دو جهت کم محبتی کرده است.
٣-١ : فایزدشتی بدون شک یکی از دوبیتی سرایان شورآفرین ایران است که در تاریخ ادبیات ما با همه ی زیبایی و دل انگیزی اشعارش نامی از او برده نشده است.در حالیکه فایز دشتی از خیلی از نامهای مندرج در تاریخ ادبیات ایران از نظر شعری جایگاهی والاتر دارد
٢-٣:به قضاوت همه ی پژوهشگران فایز اهل دشتی است که معاصر محمد خان ، آخوند کبگانی بوده است و با اینکه متعلق به همه ی مردم استان بوشهر میباشد، از نظر خاستگاه و وطن اصلی ، فایز دشتی است.فایزرا میتوان نقاش و تصویرگرای شورانگیز زیباترین دوبیتیهای تغزلی،عاشقانه و با طراوت تاریخ ادبیات ایران شمرد . وی در همه ی صنایع شعری بخصوص صنعت جناس استاد بود و زیبا ترین دوبیتی ها در صنعت جناس سروده است بدین معنی که سه قافیه ی هم شکل را شاعر در دوبیتیش می آورد که ظاهرا ً شبیه به همند اما در معنی متفاوت و ما در پایان این قسمت جند دوبیتی از صنعت جناس در شعر فایزدشتی را به دوستداران شعر جنوب تقدیم میکنیم.
دوبیتی های فایز دشتی
کنم مـــدح خم ِ ابـــروت یا روت
نهم نـام لبـــت یاقـــوت یـا ، قوت
یقینم هست فایــــز زنده گــــردد
رسد بر تخته ی تابوت تا ، بوت
........................
خیالت آورد بــر من شــبیـخون
مرا بر خوان احـــسانت شـبیخون
شبیخون زد به فایــــز لشـکرغم
شبی آب آید از چشمم..شبی ..خون
......................
بگو با بــا دلـــبر تـــرسا یی امشب
چه می شد گر که بی ترس آیی امشب
لبان خشـــک فــــایــــز را زرحمت
به آن لعــل لــب تــــر، ســا یی امشب
..........................
دوبیتی دیگری از فایز
بتی که از ناز پا بر دل گذارد
ستم باشد که پا بر گل گذارد
تمنایی که دارد یار فایز
قدم بر چشم ما مشکل گذارد
................................
نگارنده::سید محمدرضا هاشمی زا ده
داستان فایز و پری
اسم اصلی او محمدعلی (فایزدشتی)است.در کودکی پدر خود را از دست داد اما مادرش همه ی توان خود را برای تربیت فایز جوان به کار برد.چون فایز به جوانی رسید کمر بر خدمت مادر پیر وفرتوت خود بست.
بیشتر دوران جوانی فایز به خدمت مادر گذشت مادر نیز تنها می توانست در حق فرزندش دعا کند.همه وقت از خدا می خواست تاپسر ش را با حور و پری دمساز گرداند.
فایز از همان دوران کودکی چوپان بود در آن ناحیه که او گوسفندانش را به چرا می برداستخری بود. در ظهری داغ تصمیم گرفت تا گله را به آن آبگیر ببرد تا گوسفندان سیراب شوند.
همان طور که می رفت از دور چند نفر را دید که در آب شنا می کردند. کم کم واضح تر دید نزدیک تر آمد وپشت درختانی که در آن حوالی بود پنهان شد. همان طور که آنان را نظاره می کردفکری به شوخی از ذهنش گذشت.دست دراز کرد و لباسی را که متعلق به یکی از شناگران بود برداشت. پریان شناگر که وجود غریبه ای را حس کردندشتابان از آب بیرون آمدند جامه بر تن کردند وگریختندجز آن که لباسش را چوپان شوخ ربوده بود.
پس همان طور در آب ماند.
گفت وشنود پری و فایز جالب است.پری گفت:من از پریان هستم . ما را با انسان کاری نیست جامه ام را بده در عوض هر آن چه بخواهی به تو می دهم.
فایز گفت:تنها به شرطی جامه ات را میدهم که همسری مرا قبول کنی!پری التماس کردکه چیزی از زر و مال بخواهد اما فایز نپذیرفت.
پری که چاره نمی دید گفت پس من هم شرطی دارم.
فایز گفت:شرط تو چیست؟
پری گفت از این پس هر رفتار عجیبی از من دیدی فراموش کنی و به کسی چیزی نگویی.
فایز پذیرفت و زندگی آن دو شروع شد.
زمان گذشت تا آنها صاحب دو فرزند شدند.
فایز در اوج خوشبختی بودکه ناگاه خار اندوهی توانسوز به قلبش خلید. در شامگاهی مادرش چشم از جهان فرو بست.
دوستان و آشنایان به تسلیت گویی آمدند در همین حال فایز دیدکه پری پرید ودر طاقچه ی اتاق نشست و این حرکت عروس مادر شوهر مرده خنده ی همگان را برانگیخت.
فایز با دیدن این صحنه شرمسار شد . اما بنابر قولی که به پری داده بود هیچ نگفت.
آن شب گذشت و روز بعد در مراسم تشییع جنازه هنگام برداشتن جنازه و بیرون بردن جسد مادر پریزاد ناگهان با صدای بلند شروع به خنده کرد، به طوری که توجه همگان را برانگیخت.
این بار نیز عرق شرم و خجالت بر پیشانی فایز نشست، اما هیچ نگفت. تحمل می کرد بنابر قولش.
بالا خره مادر را به خاک سپردندو فایز که گویی همه ی زندگی از کف داده بود با چشمانی اشکبار به خانه آمد و زانوی غم بغل گرفت.
اما روز بعد حادثه ای دیگر رخ دادکه فایز را تا همیشه آواره کرد.
فایز پس از نماز ظهر دید که گرگی درنده آمد و وارد اتاق شد. پری بلافاصله یکی از فرزندانش را به گرگ داد. گرگ گلوی طفل را درید و با خود برد.
اندکی بعد دوباره ظاهر شد پری این بار طفل دیگرش را به گرگ سپرد.
اینک فایز به اوج جنون رسیده بود. از یک سو غم از دست دادن مادر واز سوی دیگرربودن دو کودکش توسط گرگ که پری آنان را با دست خود به حیوان سپرده بود و از دیگر سو قولی که به پری داده بود.
قرارش را زیر پا گذاشت و از او پرسید:
تو به هنگام مرگ مادرم در طاقچه نشستی و مردم را خنداندی،مرا شرمنده کردی.
به هنگام تشییع جنازه قهقهه سر دادی و باز شرمسارم کردی. این ها را من ندیده گرفتم.
اما سپردن بچه ها به گرگ دیگر چه ماجرایی بود؟ باید به من بگویی چرا جگر گوشه هایم را به دامان مرگ سپردی؟
پری خیره به چشمان فایز نگریست . دیگر همه چیز تمام شده بود. پیمان آن دو شکسته شده بود دیگر ادامه ی زندگی برایشان ناممکن بود.
پری گفت اکنون که پیمان شکنی کردی بگذار به تو بگویم:
اولاً: رفتن من روی طاقچه به این دلیل است که وقتی کسی می میرد اطراف او و همه جا گرداگرد او را خون می گیرد . چون من پاک و مطهر هستم رفتم روی طاقچه که ناپاک نشوم وشما انسانها از درک آن عاجزید.
ثانیاً : چون مرده را حرکت می دهند اعمال نیک و ثواب هایش پیشاپیش جنازه توسط فرشتگان حمل می شود و چون مادر تو در تمتم زندگی اش ، یک قص نان و یک لنگه کفش خیرات داده بود خنده ام گرفت.
ثالثاً: گرگی که فرزندان تو را برد برادرم بود که می خواست از آن ها پری بسازد.
فایز دیگر هیچ نگفت.
پس از خواندن نماز عصر دید که هر دو فرزندش باز آمده اند.اما پریزاد از در دیگر خارج شد ورفت!.......
دیگر تا آخر عمر فایز آشکار به چشمان شاعر شوریده حال نشد . فایز تا آخرین لحظات زندگی در غم دوری پری سوخت.
********************************************
سحرگه برگ گل تر شد ز شبنم
نسیم آهسته زلفش ریخت بر هم
بیاور عطر زلفش سوی فایز
مرا فارغ کن از غم های عالم
*************
ندانم یار!مقصودت چه با ماست
گهی کج می کنی زلفت گهی راست
بگفت:از بهر بیم خصم فایز
که یعنی:مار و عقرب هر دو با ماست؟
*************
خبر داری به من هجران چه ها کرد؟
دلم را ریش و جانم مبتلا کرد!
ز هر دم عشق تو پوشیده فایز
ولی، شوق تو رازش برملا کرد
*************
ملک در آسمان سنگ می تراشد
ندانم شیشه ی عمر که باشد
برو فایز نگه در طالعت کن،
که شاید شیشه ی عمر تو باشد!
*************
دلا! نتوان بزلفش آرمیدن
از این زنجیر بهتر پا کشیدن
تو ای فایز مکن بازی به زلفش
که این مار آخرت خواهد گزیدن
*************
مبر نام جدایی، ترسم ای دوست
که همچون مار،بیرون آیم از پوست
مکش فایزکه هجران کشت اورا
تن مقتول آزردن نه نیکوست
*************
دو چشمانی که داری من اسیرم
اگر تو مرده شویی، من بمیرم!
چو غسلم می دهی با سدر وکافور
دو چشمم وا کنم سیرت ببینم
*************
سر چشمه که آبم دادی ای دل
مثال رشته تابم دادی ای دل
نترسیدی زفردای قیامت
به یک لحظه جوابم دادی ای دل!
*************
نه بلبل خواهد از بستان جدایی
نه گل دارد خیال بی وفایی
ولیکن گردش چرخ ستمگر،
زند بر هم، رسوم آشنایی
تفسیری چند بر اشعار فایز دشتی
منبع : وبلاگ تاریخ دشتی
فایز دشتی و شروه
موسیقی و ترانه های بوشهر را میتوان به دو گروه تقسیم کرد: گروهی که با فرم آزاد (متر آزاد) اجرا میشده اند که اکثرا "شروه" نامیده شده اند و به طور کلی پریودی را که در موسیقی عبارت از مطلب مستقل و به اتمام رسیده ای که عملا شامل ٨ میزان بوده تشکیل میداده است (که در موسیقی های غیراروپایی به ندرت میتوان پریودی را پیدا نمود که شامل ٨ میزان باشد) که به وسیله ی سکوت های طولانی از هم مجزا میشوند و معمولا به هر پریود یک بیت تعلق میگیرد. در این آوازها، ملودی که انحنای مشخصی را داراست ابتدا نقطه ی اوجی را در حرکت خود هدف قرار میدهد و این اوج نسبت به صدای پایانی، اکثرا صدای پنجم (که در موسیقی به معنای آن است که از نت آغازین پنج نت و یا سه پرده و نیم فاصله دارد) و گاهی استثناء یک اکتاو (که به مجموعه ی هفت نت مثل دو ــ رــ می ــ فاــ سل ــ لا ــ سی با تکرار نت اول دو) را تشکیل میدهد ساخته شده اند. و تقریبا تمام پریودها از این شکل پیروی میکنند. گرچه گاهی اوقات در جزییات نسبت به هم تفاوت دارند.
"شروه"، یا دو بیتی های محلی که اکثرا با آوازی به فرم آزاد خوانده میشده اند دارای قدمتی بس طولانی است و مناطق دشتی، دشتستان و تنگستان را موطن اصلی آن میدانند.
"شروه تنها به آواز محلی دشتی ٬ دشتستانی و تنگستانی گفته میشود که برای خواندن آن از ترانه های فایز دشتی و گاه دوبیتی های هم وزن آن استفاده میشود." (١)
موسیقی "شروه" با مقدمه ای شروع میشود که متن اشعار آن از مولوی است. متن اکثر ترانه های بوشهر و اطراف آن امروزه از اشعار دو شاعر معروف محلی به نام زایر محمدعلی معروف به "فایز" که در "کردوان" در بخش دشتی میزیسته و احتمالا در سال ١٩١١ وفات یافته و شاعر دیگری به نام "سید بهمنیار" ملقب به مفتون که او نیز در بخش دشتی قدیم "بردخون" میزیسته استفاده میشود.
تاریخ موسیقی بوشهر مانند دیگر شهرهای سرزمین مان ایران تا زمان کمی قابل تعقیب و بررسی است و موسیقی مذهبی بویژه موسیقی ای که در ایام سوگواری در بوشهر انجام می پذیرفت اهمیت بیشتری نسبت به موسیقی محلی داراست و آوازهای شام غریبان در بوشهر، خورموج و کنگان از یک بستر سرچشمه میگیرند.
بی گمان بوشهر و موسیقی اش را بدون حضور اشعار فایزدشتی نمیتوان بررسی کرد. در بوشهر و اطراف آن فایز دشتی جزیی از زندگی روزمره مردمی است، دو بیتی ها و شیفتگی شعر وی که از ویژگی ژرف احساسی اوست، او را از تمامی شاعران روستایی مجزا میسازد.
پانویس:
١ــ نقل از منوچهر آتشی شاعر و نویسنده
برگرفته شده از مقاله "بوشهر و موسیقی"
نویسنده: داریوش افراسیابی
سایت نویسنده: www.DAFRASIABI.com
